Dit jaar gaan in Zuid-Afrika twee nieuwe wisselleerstoelen van start. Nerina Bosman (Universiteit van Pretoria) doet verslag.
Ter ondersteuning van het onderwijs Nederlands aan Zuid-Afrikaanse universiteiten hebben de Taalunie, de Internationale Vereniging voor Neerlandistiek, de Suider-Afrikaanse Vereniging vir Neerlandistiek (SAVN), de Diplomatieke Vertegenwoordiging van Vlaanderen in Zuid-Afrika en de Ambassade van het Koninkrijk der Nederlanden in Zuid-Afrika de handen ineengeslagen om een wisselleerstoel te sponsoren.
Op maandag 4 april 2022 zijn deze wisselleerstoelen ambtelijk door de Vlaamse minister-president Jan Jambon, in het Javett-Kunstcentrum bij de Universiteit van Pretoria gelanceerd. In Kaapstad, een paar dagen later, heeft de minister-president opnieuw zijn steun aan dit initiatief toegezegd.
De leerstoelen worden bekleed door een opeenvolging van Nederlandse wetenschappers. De leerstoelen zijn specifiek ontworpen volgens de behoeften van de vakgroepen waar Nederlands gedoceerd wordt. Zes Zuid-Afrikaanse universiteiten en één Namibische universiteit zullen profiteren van dit initiatief en deze samenwerking.
Geschiedenis van de wisselleerstoelen
Na jaren waarin er in Zuid-Afrika als het ware een culturele droogte heerste met betrekking tot de studie van het Nederlands (in 1981 werd het Cultuurverdrag tussen Nederland en Zuid-Afrika opgeheven) werden de oude banden met de Lage Landen na 1994 en de komst van de democratie in Zuid-Afrika weer vernieuwd. De Nederlandse Taalunie raakte betrokken bij de Neerlandistiek in Zuid-Afrika, ten voordele van Nederlandse docenten en studenten van Zuid-Afrikaanse universiteiten. Er werden in Zuid-Afrika onder meer bijscholingscursussen voor docenten georganiseerd en zogenaamde ‘winterscholen’ voor studenten die het Nederlands als vreemde taal aanleren.
Een van de zeer bijzondere gevolgen van de nauwere samenwerking tussen universiteiten in Zuid-Afrika, Vlaanderen en Nederland was de oprichting van het Gents Centrum voor het Afrikaans en de studie van Zuid-Afrika. De hoogleraren Yves T’Sjoen van de Universiteit Gent en Wannie Carstens van de Noordwes- Universiteit speelden hierin een sleutelrol. Een andere belangrijke gebeurtenis was de ondertekening van een formele overeenkomst tussen de Taalunie en de Afrikaanse Taalraad in januari 2020.
Wat betreft het idee van een wisselleerstoel namen de twee hoogleraren opnieuw de leiding. Tijdens een gesprek tussen prof. Carstens en prof. T’Sjoen in 2018, toen prof. Carstens de wisselleerstoel in Gent bekleedde, kwam de mogelijkheid van een soortgelijke leerstoel voor het Nederlands in Zuid-Afrika ter sprake. Met de actieve deelname van de Nederlandse Taalunie, in het bijzonder van algemeen secretaris Kris van de Poel en beleidssecretaris Maarten Vidal, de Afrikaanse Taalraad en de SAVN, begon het proces om met een praktisch voorstel te komen. De IVN was er ook bij en de expertise en het enthousiasme van Iris van Erve waren een riem onder het hart.
Taalbeheersing en literatuur
Twee afwegingen waren belangrijk. Ten eerste is er een behoefte aan moedertaalsprekers die kunnen helpen met taalverwervingscursussen. Deze behoefte mondde uit in een wisseldocentschap taalbeheersing. Mevrouw Jessie Dupont was de eerste docent en zij doceerde zes weken aan de Universiteit van Pretoria, van april tot eind mei 2022. Tijdens haar verblijf werd er ook een workshop georganiseerd en een twintigtal studenten van de Noordwes-Universiteit, Potchefstroom-campus, de Universiteit van die Vrystaat en de Universiteit van Pretoria verrasten een ieder en een elk met hun enthousiasme en creativiteit.
Anderzijds is er ook behoefte aan meer samenwerking tussen universiteiten in de Lage Landen en Zuid-Afrika op het gebied van onderzoek en gezamenlijke studiebegeleiding. Prof. Yra van Dijk van de Universiteit Leiden komt dan ook in het tweede semester, in september 2022, naar Zuid-Afrika. Zij zal bij drie universiteiten in de Wes-Kaap – de Universiteit van die Wes-Kaap, de Universiteit van Kaapstad en de Universiteit van Stellenbosch – gastcolleges aanbieden.
Het lijdt geen twijfel dat dit initiatief de interesse voor de neerlandistiek en de uitwisseling tussen huidige en toekomstige academici in Vlaanderen, Nederland en Zuid-Afrika zal stimuleren. De SAVN is blij en dankbaar om te kunnen deelnemen aan deze historische onderneming.
Minister-president Jan Jambon, Jessie Dupont, Geraldine Reymenants, diplomatiek vertegenwoordiger van Vlaanderen in zuidelijke Afrika, en Janneke Vrijland van de Nederlandse ambassade in Zuid-Afrika
Eregasten bij de lancering van de wisselleerstoel