In deze aflevering van mijn serie blogs over kleuren, ga ik het hebben over vijftig tinten grijs: uitdrukkingen met grijs, grauw en zwart. De kleur wit heb ik al besproken in mijn blog “Witter dan wit”.
Zwart wordt in veel culturen geassocieerd met gevaar, iets negatiefs. In de associatiedatabase van KU Leuven staan donker, nacht en dood genoemd als topassociaties met de kleur zwart. Wel een beetje raar dat Zwarte Piet er in deze database niet bij staat, want die verschijnt als eerste als je “zwart” in Google intypt.
Grijs wordt op zijn beurt met “oud” en “muis” geassocieerd, en grauw met “grijs”, “donker” en “vuil”. Laten we bekijken welke uitdrukkingen er bestaan met deze drie sombere kleuren.
In de volgende uitdrukkingen komt een negatieve associatie met het woord zwart voor:
- iemand met een zwarte kool tekenen
- iemand zwart maken
- de zwartepiet toegespeeld krijgen
- de pot verwijt de ketel dat die zwart ziet
Hier zien we de tegenstelling tussen “wit” als onschuldig, goed, mooi en “zwart” aan de andere kant. Maar soms kunnen “zwart” en “wit” in synonieme uitdrukkingen voorkomen, zoals bijvoorbeeld bij “de witte raaf” en “het zwarte schaap”. Beide betekenen iets vreemds, iets zeldzaams, maar “het zwarte schaap” is dan toch iets minder leuk, want daarmee wordt bedoeld dat iemand buiten de familie valt, een soort verschoppeling dus.
Opmerkelijk is verder dat er twee uitdrukkingen zijn waarin een zwarte kat voorkomt:
- een zwarte kat krabt niet
- daar komt de zwarte kat in
Er zijn blijkbaar verschillende zwarte katten, want de eerste uitdrukking betekent dat de angst voor een situatie erger is dan de situatie zelf en de tweede betekent dat er ruzie komt. Dus in het tweede voorbeeld heb je weer een negatieve associatie met de kleur zwart en in de eerste is er een associatie tussen de kleur zwart en gevaar.
Grijs en grauw zijn minder populair in uitdrukkingen en komen maar in één uitdrukking voor. Er zijn wel verschillende varianten op deze uitdrukking:
- bij avond zijn alle katjes grauw/grijs
- bij nacht zijn alle katjes grauw en alle mondjes even nauw
De kleuren worden hier niet figuurlijk gebruikt, want alles, niet alleen katjes, wordt in het donker inderdaad grauw.
Bedankt voor het lezen van mijn blog over de kleur zwart!
Katerina Rossolovich (Sint-Petersburg)