Diegenen die hetzelfde boek in meerdere talen leest, iets wat ik nog wel eens doe, vallen er soms over dat de teksten niet met elkaar overeenstemmen. Vaak krijgt de vertaler hiervan de schuld, en wordt niet gedacht aan de invloed die de uitgever op het eindresultaat uitoefent.
Begin dit jaar heb ik mijn bachelorscriptie geschreven met als titel: Pippi Langkous – Een vergelijking van eerdere met latere drukken & een vertaalanalyse. Tijdens mijn onderzoek kwam de invloed van de uitgeverij duidelijk naar voren.
Het eerste boek in de Pippi Langkousreeks is in 1952 uitgegeven door Born uit Assen. Vervolgens verhuisde het naar C.P.J. van der Peet uit Amsterdam die in 1958 een tweede druk uitgaf. Daarna zijn de rechten in handen gekomen van uitgeverij Ploegsma die sinds 1964 de Pippi Langkousboeken uitgeeft.
Als Pippi, Tommy en Annika in het eerste hoofdstuk van het eerste boek voor het eerst ontmoet, nodigt zij hun uit bij haar te komen ontbijten. Pippi trakteert op pannenkoeken, en als ze beslag gaat maken, schrijft Astrid Lindgren:
… och Pippi skrek:
– Nu ska här bakas pannekakas,
nu ska här vankas pannekankas,
nu ska här stekas pannekekas!
Een woord-voor-woordvertaling is zo ongeveer (mijn vertaling):
…en Pippi schreeuwde:
"Nu zullen hier worden gebakken pannenkoeken,
nu zullen hier te wachten staan pannenkoeken,
nu zullen hier worden gebraden pannenkoeken!"
Het moge duidelijk zijn dat het erg moeilijk, zo niet onmogelijk is dit in goed Nederlands te vertalen, maar de vertaalster, Lisbeth Zuiderveen Borgesius-Wildschut, heeft een oplossing gevonden die gedeeltelijk aansluit bij de geest van het origineel:
… en Pippi riep:
„Nu bakken we pannekoeken.″
„Nu bakken we kannepoeken.″
„Nu bakken we koekepannen.″
De redacteur bij van der Peet dacht misschien dat het drukfouten waren, of vond dergelijke nonsens niet acceptabel, en veranderde het rijmpje in:
… en Pippi riep:
’Nu bakken we pannekoeken.’
’Nu bakken we pannekoeken.’
’Nu bakken we pannekoeken.’
Ploegsma heeft in eerste instantie een onveranderde derde druk uitgegeven, maar in 1967 werd de pen ter hand genomen met als resultaat:
… en Pippi riep drie maal:
″Nu bakken we pannekoeken.
Nu bakken we pannekoeken.
Nu bakken we pannekoeken!″
Twee jaar na de dood van Astrid Lindgren zijn in 2004 geheel herziene drukken van de Pippiboeken verschenen, omdat er klachten waren dat de boeken niet prettig voorlazen. De uitgever en de redacteur hebben samen de boeken herzien, en dit is wat er is overgebleven:
… en Pippi riep driemaal: ‘Nu bakken we pannenkoeken!’
Monique Zwanenburg Widingsjö, Sollentuna (Zweden)