Er zijn diverse synoniemen voor iemands geliefde, maar in algemeen Nederlands worden meestal vriend of vriendin gebruikt. Deze term is echter verwarrend omdat je er iemand mee kunt bedoelen met wie je slechts ‘bevriend’ bent. Sommigen geven het verschil aan met aanhalingstekens om duidelijk te maken dat die persoon alleen maar iemand uit je vriendenkring is. Als er meer is dan een gewone vriendschap wordt vriend/vriendin vaak verkleind tot vriendje/vriendinnetje.
Een verkleinwoord betekent in het Nederlands niet dat het verkleinde klein moet zijn. Een biertje, een reisje of een etentje zijn voorbeelden van positieve, niet per se kleine dingen; ze worden vaak voorafgegaan door positieve bijvoeglijke naamwoorden als leuk of lekker. Dat lijkt bij vriendje ook het geval. Als iemand zegt ‘Mijn vriendje is twee meter lang’ zal niemand daar vreemd van opkijken.
Terwijl Nederlanders worstelen met vriendje en vriendinnetje, hebben de Vlamingen het beter geregeld; zij spreken over een lief (zowel bij mannen als bij vrouwen). Ik denk stiekem dat de Vlamingen hun oor te luisteren hebben gelegd bij het Frans en dat dan letterlijk vertalen: mon amour, mijn lief.
De Engelsen lossen het op door boy of girl aan het algemene friend te plakken. Iedere toehoorder begrijpt de status van een boyfriend of girlfriend, al wordt ook dat door vrienden (sic) van mij betwijfeld. In sommige talen wordt wel duidelijk onderscheid gemaakt tussen een vriend/vriendin en een geliefde; het Deense kæreste (geliefde) is duidelijk anders dan ven (vriend). In het Deens kun je ven niet gebruiken voor geliefde.
Een extra hobbel in het Nederlands is dat kinderen het ook over een vriendje kunnen hebben terwijl ze daar hun speelkameraadje, klasgenootje of iemand uit de buurt mee bedoelen. Hier geldt het verkleinwoord wel als verkleinend maar heeft het ook nog een positieve connotatie. Onder VVD’ers wordt vriendje of ‘vrindje’ in weer een heel andere betekenis gebruikt.
Niet lang geleden vertelde mijn studerende neef Vincent dat er verschillende fases te onderscheiden zijn voorafgaand aan een echte relatie; een ‘twarrel’, een twijfelscharrel, is niet exclusief, je ziet elkaar weinig. De volgende fase is dan een ‘scharrel’, ook niet exclusief, maar je ziet elkaar wat vaker. De hoogste gradatie in de scharrelcategorie is de ‘kwarrel’, de kwaliteitsscharrel; die is ook niet exclusief maar je ziet elkaar vaak en er beginnen gevoelens te komen. Een vriendin van mij, dus niet mijn geliefde, spreekt ook over een ‘quarrel’, een scharrel waarmee je in quarantainetijd hebt afgesproken die wel exclusief is, maar alleen maar om coronaredenen, niet vanwege gevoelens.
Nog een stap verder in Vincents lijstje en je bent beland in een ‘prela’. Een prela is wel exclusief; je bent verliefd op elkaar maar je hebt dat nog niet uitgesproken. De laatste stap is dan de ‘rela’, een serieuze relatie. Als ik zijn indeling goed begrijp, spreek je in de scharrelfases nog niet van een vriendje/vriendinnetje, maar vanaf de prela wel.
Tot slot het bezitterige. De term vriendje/vriendinnetje wordt vaak voorafgegaan door een bezittelijk voornaamwoord: mijn vriendje/vriendinnetje. Ik vermoed dat het erbij wordt gezegd om nog duidelijker te maken dat het niet om zomaar een van je vrienden gaat. Een vergelijkbare uitleg wordt gegeven als je onderscheid wil maken tussen een vriend en de vriend.
Het bezittelijk gebruik kan er weer toe leiden dat het verkleinwoord wordt weggelaten: ‘Mijn vriendin heeft gekookt.’ En dan zijn we weer terug bij af, want is dit nu je geliefde of niet? Is het mogelijk dat je geen rela hebt, maar wel een vriendschappelijke band en dan zegt: ‘Mijn vriendin heeft gekookt?’ Dat lijkt me onmogelijk, dat moet je meisje zijn. Ik zou verwachten dat iemand dan eerder zal zeggen: ‘Een vriendin van mij heeft gekookt.’ De constructie ‘een vriendin van mij’ klinkt bijna als een excuus: ‘Zij heeft gekookt maar ik zoen niet met haar, hoor!’
Zodra je getrouwd bent, is de verwarring trouwens wel voorbij, dan zijn er keurige termen te over, al kun je dan nog steeds een vriendinnetje hebben.
Michel Vrisekoop (Amsterdam)