Van Bert van Selm heb ik geleerd dat je in je literatuurlijst nooit een boek moet noemen dat je niet zelf in handen hebt gehad of een artikel dat je niet zelf gezien hebt. Bert was van vóór de computer. Ik denk dat hij nu gezegd zou hebben dat je je boek minstens op het scherm gezien moet hebben.
Maar niet iedereen heeft les gehad van Bert van Selm. Dat is goed te merken. Vandaag blijkt het bij het lezen van Yuval Noah Harari's boek Sapiens; een kleine geschiedenis van de mensheid. Het is in het Nederlands vertaald door Inge Pieters.
Laat ik beginnen met zeggen dat ik Harari's boek prachtig vind. Rijk van inhoud en alleraangenaamst geschreven. En ook de vertaling van Inge Pieters lijkt me heel goed. Maar Harari heeft geen les gehad van Bert van Selm.
Op bladzijde 323 komt Harari te spreken over het begin van de Indo-Germanistiek en de studie van het Sanskriet. De Britse bestuursambtenaar William Jones (1746-1794) heeft daarbij een belangrijke rol gespeeld. Harari vertelt over Jones' boek uit 1786,The Sanskrit Language, "dat het fundament van de vergelijkende taalwetenschap zou worden".
En even verderop op dezelfde bladzijde lezen we: "The Sanskrit Language werd niet alleen een oerstudie vanwege Jones' gewaagde (en juiste) hypothesen, maar ook vanwege de ordelijke methodologie die hij ontwikkelde voor het vergelijken van talen. Die werd overgenomen door andere geleerden en stelde hen in staat om systematisch de ontwikkeling van alle wereldtalen mee te bestuderen."
Die "oerstudie" zal wel voor rekening van Inge Pieters zijn; ik zal er niet verder op ingaan. Interessanter is het boek van Jones: The Sanskrit Language uit 1786.
Interessant namelijk omdat er helemaal niet zo'n boek bestaat. Niet uit 1786 en niet uit enig ander jaar. William Jones heeft nooit een boek over het Sanskriet geschreven.
Wat nu? De feiten zijn dat William Jones op 2 februari van het jaar 1786 een geleerde lezing heeft gehouden met als titel "On the Hindus". Die lezing gaat grotendeels over Hindoes en het Hindoe-geloof, maar er komt een korte passage in voor over het Sanskriet. Jones veronderstelt daar dat het Sanskriet, wegens de grote gelijkenis met het Grieks en het Latijn, misschien wel van dezelfde voorganger afstamt.
Die lezing is enkele jaren later gepubliceerd in Jones' Verzamelde Werken. De korte passage over het Sanskriet (het gaat om 5 of 6 bladzijden) heeft wel veel impact gehad. Vandaag de dag is ze op tientallen websites woordelijk te lezen. Maar niets daarin van "ordelijke methodologie die hij ontwikkelde": in die lezing doet Jones enkel een wilde veronderstelling. Een achteraf gezien juiste veronderstelling, maar toch: enkel een veronderstelling. Niks ordelijke methodologie. Die heeft Harari uit zijn duim gezogen. Net als dat hele boek.
Curieus genoeg wordt dit niet bestaande boek op tientallen websites genoemd. Onder andere in de Nederlandse en de Duitse Wikepedia s.v. William Jones. Dat laat zien hoe gemakkelijk en hoe massaal men van elkaar overschrijft.
Ja, we missen Bert van Selm nog dagelijks.
Joop van der Horst (Leuven)