Beste dames en heren, het is weer tijd voor een kleurige vrijdag en onze kleur van vandaag is blauw; de kleur van rust en zuiverheid. Associaties met de kleur blauw zijn o.a. lucht, zee, water en hemel, en dat is ook logisch want de blauwe lucht oftewel de hemel kan in het water van de zee weerspiegeld worden. Daarom associeren wij blauw ook vaak met de zomer, zwemmen of zonnige dagen.
Blauw heeft, net als elke andere kleur, natuurlijk ontelbare tinten. Zo bestaat de Nederlandse vlag eigenlijk niet uit gewoon rood-wit-blauw, maar uit “helder vermiljoen, helder wit en kobaltblauw’. Kobaltblauw wordt sinds 1937 voor de vlag gebruikt en heeft een intens blauwe en zuivere kleur. Er zijn ook tinten zoals Nassaus blauw, azuur, ultramarijn, indigo enz. Maar vandaag vestigen we onze aandacht op de gewone blauwe kleur in de taal, want tinten verschijnen over het algemeen niet in uitdrukkingen.
Eerst gaan we kijken naar de uitdrukkingen waarin blauw letterlijk blauw betekent. Bijvoorbeeld, onder de blauwe hemel zijn of iemand bont en blauw slaan. Hier wordt de aanduiding van de kleur gebruikt als een middel van intensificatie van de emotionele lading. Het voegt niets toe aan de feitelijke betekenis, maar maakt de uitdrukking mooier, expressiever en interessanter.
Soms verwijst blauw naar iets dat al lang verdwenen is, bijvoorbeeld in de zin: “Hij is zo blauw als een tientje”. Onze tientje van nu is helemaal niet blauw, het is andersom, het bankbiljet van 10 euro is rood en wit. Maar briefjes van 10 gulden waren blauw en daarom is er zo’n vergelijking onstaan. Het is moeilijk te zeggen waarom de kleur blauw symbool staat voor dronken zijn, de herkomst ervan is niet duidelijk. Misschien heeft het te maken met de kleur van iemands neus als hij dronken is of met de kleur van spiritus die door dronkaards als sterke drank werd genuttigd. Nog een uitdrukking die aan alcohol verbonden is: “van de blauwe knoop zijn” – dat betekent “ niet meer drinken” of “tegen het gebruik van alcohol zijn”. Het blauw in deze uitdrukking verwijst naar een blauwe knoop die mensen eind 19de, begin 20ste eeuw droegen, om aan te tonen dat ze drankmisbruik tegen willen gaan.
Er zijn meerdere voorbeelden van uitdrukkingen waarin “blauw” geld betekent: “Hij zal er zijn vingers niet blauw aan tellen”. Dat betekent niet veel geld hebben, dus letterlijk niets hebben waar je je vingers aan blauw kan maken, weer een verwijzing naar de blauwe tientjes dus. Een andere uitdrukking over geld: “Je blauw betalen aan iets”. Ik geloof dat blauw hier symbool staat voor de uiterste grens van uitputting, want als je heel veel geld moet betalen, moet je ook veel werken en zoals wij allemaal goed weten leidt het gebrek aan slaap en rust tot blauwe ogen.
Nog de laatste zinnetje dat mij opviel, wil ik vandaag onder jullie aandacht brengen: “beter een blauwtje lopen dan een groentje blijven”.
Wat een groentje is, is duidelijk. Een onervaren iemand met weinig kennis. Maar waarom blauwtje dan? Er zijn meerdere theorieën. Er is een legende uit Giethoorn dat als een man om de hand van een vrouw kwam vragen, er een blauw kopje als symbool van afwijzing gebruikt werd. Hij kreeg dus zijn koffie in een blauw kopje en wist meteen dat hij “een blauwtje had gelopen”. Een andere theorie is dat deze uitdrukking vroeger wat langer was: “een blauwe scheen lopen” en dat het letterlijk betekende dat je je schenen blauw (in de zin van blauwe plekken) kon lopen.
Dat was ons kleurrijke artikel van vandaag en ik hoop dat jullie, beste lezers, geen blauwtjes lopen en wel jullie vingers blauw zullen tellen.
https://onzetaal.nl/taaladvies/advies/kachel-zijn
https://onzetaal.nl/taaladvies/advies/van-de-blauwe-knoop-zijn
https://onzetaal.nl/taaladvies/advies/een-blauwtje-lopen
Katerina Rossolovich (Sint-Petersburg)